Pastoor-deken Rob Merkx vertelt...
Het schilderij waar u naar kijkt staat bekend als de Roermondse Passietafel. Het woord ‘passie’ betekent ‘lijden’. Maar niet alle afbeeldingen gaan over het lijden. Eigenlijk wordt het eerste en het laatste deel van het leven van Jezus Christus afgebeeld in 18 taferelen: een ’stripverhaal’.
De Bijbel
De kennis over het leven van Jezus Christus vinden we in de Bijbel: een soort bibliotheek van boeken over God. Ongeveer driekwart van de bijbel gaat over de ervaringen van mensen met God vóórdat Jezus werd geboren. Het laatste kwart handelt over Jezus Christus en het ontstaan van geloofsgemeenschappen: de kerk.
De evangeliën
Vier personen hebben, ieder voor zich, het levensverhaal van Jezus Christus opgeschreven: zij worden de evangelisten genoemd. Hun namen zijn Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes. Vele gebeurtenissen uit het leven van Jezus kun je dus meerdere keren lezen.
De afbeeldingen
De afbeeldingen van de Passietafel zijn chronologisch gerangschikt. Linksboven is het begin (1): een Engel kondigt aan Maria aan dat ze moeder zal worden van Jezus, de Zoon van God. Op het volgende plaatje rechts ervan (2), zie je dat Jezus wordt geboren in een stal. Jozef en Maria zijn gelovige joden en laten hun zoon na 8 dagen besnijden (3). Daarna zien we hoe de drie wijzen uit het Oosten het kind Jezus geschenken brengen (4). Na 40 dagen wordt Jezus naar de tempel gebracht en aan God opgedragen (5). Dan slaat de kunstenaar een groot stuk van het leven van Jezus over en gaat verder bij de intocht van Jezus in Jeruzalem, maar liefst 33 jaar later (6). Jezus wordt als koning ontvangen. Volgens joods gebruik viert Jezus met zijn leerlingen het pesach, het joodse paasmaal (7). Hij noemt echter het brood ‘mijn lichaam’ en de wijn ‘mijn bloed’. Iets geheel nieuws! Na het pesach gaat Jezus met zijn leerlingen naar de Olijfberg. Daar bidt hij in doodsangst, zich bewust van het lijden dat hij tegemoet gaat (8). Eén van zijn leerlingen, Judas, verraadt Jezus door hem te kussen waarop de soldaten hem gevangen nemen (9). Jezus wordt naar Pilatus gebracht en deze veroordeelt Jezus tot de dood door kruisiging(10). Daarna wordt Jezus bespot (11) en gegeseld (12). Jezus moet zelf zijn kruis dragen naar de executieplaats (13). Daar sterft hij terwijl zijn moeder Maria en zijn leerling Johannes hem bijstaan (14). Maria weent met haar dode zoon op haar schoot: de pietà (15). Nadat Jezus in een graf is gelegd, komen twee dagen later vrouwen bij het graf die zien dat het graf leeg is. Ze geloven dat Jezus is verrezen zoals hij had aangekondigd (16). Jezus verschijnt na zijn opstanding vele malen aan zijn leerlingen. Dan keert hij terug naar zijn hemelse vader: Hemelvaart (17). Korte tijd later worden Maria en de leerlingen vervuld van de heilige Geest (18) en trekken de leerlingen de wereld in om het geloof in Jezus Christus te verkondigen.
De Roermondse Passietafel: Jezus’ leven in 18 taferelen.
Kunsthistoricus Rob Dückers vertelt...
Dit schilderij, dat officieel Achttien scènes uit het leven van Christus heet maar in Roermond als de Roermondse Passietafel bekend staat, is één van de oudste schilderijen uit Nederland. Het is rond 1435 gemaakt, in wat toen het hertogdom Gelre heette, misschien zelfs niet eens zo ver uit de buurt van Roermond zelf.
De schilder is helaas niet met naam bekend. Wel kunnen we aan zijn werk zien dat hij open stond voor invloeden van schilders, tekenaars en boekverluchters uit andere streken. Dit zien we meer in het hertogdom Gelre: het moet in de late Middeleeuwen een smeltkroes van allerlei stromingen zijn geweest, die hier vruchtbare bodem vonden. Invloeden uit Keulen, Utrecht, Vlaanderen en zelfs Parijs, ze komen allemaal samen in Gelre.
Het is niet zeker wie de opdracht heeft verstrekt om dit schilderij te laten maken. Het zou Bela van Mirlaer kunnen zijn, die in 1447 abdis van de Munsterabdij werd. Maar ook haar moeder, Bela van Scheiffart – Merode, is een mogelijke kandidate. Wie het ook is, zij heeft zichzelf in één van de scènes – de bewening – klein en met haar familiewapen laten afbeelden.
Materialen
De Roermondse Passietafel meet 110,1 x 173,3 centimeter. Het is geschilderd op linnen doek, wat in die tijd nog zeer ongewoon was – meestal schilderde men rechtstreeks op een geprepareerd houten paneel. Misschien omdat dat nu net de gewoonte was heeft men het doek eerst op een houten paneel gelijmd. Dit houten paneel is gaan werken: de beschadigingen die dit proces veroorzaakt heeft zijn duidelijk zichtbaar in het schilderij. De gebruikte verf is deels tempera. Dit is verf waarbij de kleurstof, het pigment, met ei wordt gemengd om de verf goed aan de ondergrond de laten hechten. Het was in de Middeleeuwen de bij verf bij uitstek om te schilderen op paneel. Maar juist in de tijd waarin de Passietafel werd geschilderd gingen kunstenaars ook experimenteren met andere bindmiddelen, zoals olie, die er voor zorgt dat de verf veel langzamer droogt en beter mengt en vervloeit. De bekende schilder Jan van Eyck, die niet ver van Roermond in Maaseik werd geboren maar in Den Haag en later in Brugge carrière maakte, was zo iemand die met veel succes de nieuwe olieverftechniek toepaste. Ook voor de Roermondse Passietafel is, naast tempera, tevens olieverf gebruikt.
Geschiedenis
De vroegste geschiedenis van de Passietafel is niet bekend, maar er is geen reden om aan te nemen dat het schilderij - voordat het in 1831 voor het eerst in een inventaris van de Munsterkerk wordt vermeld - ooit ergens anders is geweest. In 1879 hangt het schilderij, zo weten we uit correspondentie uit die tijd, in de noordelijke galerij boven de zijbeuk. In 1880 wordt het in bruikleen gegeven aan het Nederlandsch Museum voor Geschiedenis en Kunst, de voorloper van het tegenwoordige Rijksmuseum in Amsterdam. Deze laatste instelling koop het schilderij in 1889 aan. Het wordt daar tegenwoordig onder inventarisnummer SK-A-1491 nog steeds bewaard. Vanwege de enorme kwetsbaarheid van het originele schilderij is het maar zelden te zien – vandaar dat hier ook enkel een kopie getoond kan worden.
De kopie van de Passietafel is gemaakt in een giclée-reproductie door Gino Vranken, Kunsthandel Neo Roermond
